Na Jakuba „Grędzia” Grędę trafiłem za pośrednictwem artykułu o najciekawszych kolekcjonerach rapu w Polsce. Grędziu wyróżnia się na tle innych kolekcjonerów nie tyle rozmiarem kolekcji, co nośnikiem, który stanowi jego człon. Kuba zbiera kasety magnetofonowe z rapem. Postanowiłem porozmawiać z Grędziem na temat jego kolekcji.
Rozmawiałem już z kolekcjonerami kaset, osobami, które mają ponad 5000 egzemplarzy tego nośnika. Kolekcjonerzy kaset to najczęściej osoby słuchające ciężkich gatunków metalu, gdzie ten nośnik jest jeszcze silny — ze względu na koszty produkcji oraz prostotę powielania. Rozmawiałem również z kolekcjonerami kaset, którzy zbierają ten nośnik ze względu na jego niższą cenę. W cenie 3 płyt CD, kupują 5 kaset. Pobudki Grędzia są jednak inne. Inna jest również jego kolekcja.
Kasety a rap — kwestia kulturowa
Jakub „Grędziu ” Gręda kolekcjonuje rap na kasetach. Jego kolekcja liczy w tej chwili ponad 2 200 egzemplarzy — zarówno polskich, jak i zagranicznych wydawnictw z „czarną muzyką „. Zainteresowało mnie to dlatego, że historia polskiego rapu jest silnie związana z kasetą. Wydawane w latach 90. tak zwane „nielegale ” to odpowiednik tego, co dekadę wcześniej robiły metalowe kapele z USA. Wydawnictwa kasetowe powielane i ozdabiane własnym sumptem przez muzyków, oczywiście w celach promocyjnych. Kaseta umożliwiła wielu artystom dotarcie do masowego odbiorcy. Skorzystała na tym Metallica, skorzystali również polscy raperzy.
Dlatego kolekcja Grędzia wydała mi się bardzo istotnym kawałkiem historii polskiej muzyki. Skontaktowałem się z Kubą, który okazał się bardzo rozmowną osobą. Rzadko spotyka się tak zapalonych kolekcjonerów. Od czego Grędziu zaczął swoją kolekcję i dlaczego zdecydował się zbierać kasety?
Grędziu — Sentyment do kaset, zajawka na rap
Jak mówi kolekcjoner — W moim domu kasety były od zawsze. Mój tata nagrywał
audycje Niedźwiedzkiego, Manna i inne. Dorastałem więc w otoczeniu kaset. Druga sprawa to taniec — zaczynałem tańczyć w 1992 albo 1993 roku, wtedy na treningach czy nawet na zawodach puszczano muzykę z kaset kompaktowych. Kasety przewijały się więc przez całe moje życie. Zbierać kasety zacząłem jednak w 2002 roku. Do klubu, w którym tańczyłem, przyszedł nowy chłopak, w pewnym momencie się z nim zakumplowałem. Pamiętam, że ten chłopak miał kasety w domu na półce – oryginalne kasety z rapem. Miał tego może ze 40 sztuk, ale strasznie mnie zdziwiło, że zbiera kasety. To był 2002 rok, więc kasety już powoli odchodziły, już były płyty CD. Bardzo mi się to spodobało – kilkadziesiąt kaset stojących w szeregu. Poza tym gdzieś dalej był we mnie ten sentyment do kaset. Wtedy stwierdziłem, że też zacznę zbierać rap na kasetach. Pierwszą kasetą, którą kupiłem do kolekcji była kaseta zakupiona od sąsiada, to była kaseta House of Pain. Pamiętam, że przyszedłem wtedy do domu z tą kasetą, przesłuchałem ją w całości. Była wtedy jesień, ponura pogoda, muzyka z tej kasety House of Pain tak bardzo pasowała do tej jesiennej pogody, że strasznie mi się to spodobało. I wtedy zacząłem zbierać kasety „na poważnie”.
Obecnie kolekcja Grędzia liczy ponad 2200 kaset z rapem. W tej kolekcji znajduje się wiele unikatowych wydawnictw – zarówno polskich, o których czasem trudno jest znaleźć jakiekolwiek informacje, jak i amerykańskich. Wiadomo – Ameryka jest kolebką rapu.
Kaseta jest jak człowiek
Początek lat 2000 to bardzo ciekawy okres w muzyce. Na świecie popularność zyskuje Napster, Steve Jobs znajduje ogromną szansę zarobku, tam, gdzie wszyscy widzą zagrożenie dla przemysłu muzycznego i tworzy iTunes Store. Muzyka wkracza w epokę cyfrową, w Polsce te początki były znacznie trudniejsze. Przede wszystkim – dostęp do Internetu był bardzo utrudniony i ograniczony. Mimo wszystko wszyscy przedstawiciele tego pokolenia pamiętamy jeden widok. Playlista w Winampie. Muzyka zdobyta pokątnie od kolegi, który akurat miał lepsze łącze i dostęp do nagrywarki. Często był to zbiór pojedynczych utworów w jakości takiej, że bez trudu można było odczytać jakim kodekiem zakodowano dany plik mp3.
Grędziu wybrał bardzo interesujący czas na założenie kolekcji. Jak sam mówi – Znasz te czasy. Nie było YouTube, trudno było ściągnąć cały album, a z Internetu korzystało się sporadycznie. Oczywiście słuchałem muzyki z komputera, ale równolegle zbierałem rap na kasetach. Nie chodziło mi o brzmienie kaset, bo wtedy nie zwracałem na to uwagi. Po prostu słuchałem muzyki. Podobał mi się album, okładka, słuchałem więc muzyki, tańczyłem do tego. Z biegiem czasu moje podejście się zmieniło. Teraz słyszę, że muzyka nagrana na kasetach brzmi specyficznie, inaczej. Lubię to brzmienie. Dlaczego? Nie jestem w stanie powiedzieć, co mi w nim pasuje. Lubię ten dźwięk, lubię ten szum, jest inny niż szum winyli. Kiedyś oglądałem dokument o kasetach, gdzie padło bardzo ciekawe zdanie – kaseta starzeje się, tak samo, jak człowiek. Coś w tym jest. – mówi Grędziu.
– Ostatnio rozmawiałem z Tede, który powiedział bardzo ciekawą rzecz. Kiedyś miałeś walkmana i dwie-trzy kasety, które rąbałeś, aż się zepsuła, albo aż kupiłeś coś nowego. A kasety wychodziły raz na jakiś czas. To nie jest tak jak teraz, że mogłeś przesłuchiwać codziennie nowe albumy. Dlatego ludzie bardziej utożsamiali się z artystą, gdy słuchali jego muzyki na kasecie. – podsumowuje Jakub. – Szanuję każdego, kto zbiera jakikolwiek fizyczny nośnik, czy to płyty CD, winyle czy kasety. To nie jest tak, że jedno jest lepsze od drugiego. Po prostu – fajnie jest mieć coś fizycznego, żeby móc postawić to na półce – podsumowuje kolekcjoner.
Rap na kasetach — nowe wydania?
Obserwuję rynek i z mojej perspektywy wydaje się, że przemysł muzyczny w
pewnym stopniu wraca do kaset. W różnego rodzaju boxach kolekcjonerskich coraz częściej pojawiają się nowe kasety. Postanowiłem jednak spytać Grędzia, jakie są jego obserwacje tego zjawiska — Dużo się wydaje w elektronice, ale w rapie są ciekawe wydawnictwa limitowane. Mają niski nakład, ale zawsze to coś. Ostatnia kaseta z rapem była wydana w 2004 roku, później wychodziły jakieś pojedyncze sztuki. Wydaje mi się, że pierwszy był Asfalt Records. Chyba na próbę, w 2012 albo 2013 roku wydali na kasecie DJ Eproma aka Sztigara Bonko. Ta kaseta wydana przez Asfalt była limitowana do kilkudziesięciu sztuk, zeszło to w mniej niż godzinę. Możliwe, że ten „bum” przyszedł do nas ze Stanów, tam artyści zaczęli wydawać na kasetach kilka lat wcześniej. Później jakoś to poszło – od tego czasu Asfalt wydał kilkanaście albumów na taśmie. Nie były to oszałamiające ilości, ale było to więcej niż kiedyś. Zamiast jednego albumu w roku wydawano 5-6 albumów. Większy bum zaczął się właśnie w 2013 roku, ale wydaje mi się, że cały hype powoli już mija. Coraz ciężej teraz jest sprzedać jakąś taśmę, więc albo „bum” się skończył, albo polscy kolekcjonerzy kaset z rapem mają już wszystko w swojej kolekcji.
Nielegale – rap bez papierów
Ogromną zaletą kaset jest możliwość własnoręcznego nagrania na nich materiału. W kolekcji Grędzia znajdują się również „ Nielegale ” – albumy nagrane bez wsparcia finansowego wytwórni i najczęściej wydane własnym sumptem.
– Bardzo lubię nielegale. Po pierwsze, są zazwyczaj mało znane, unikatowe. Czasami te taśmy są cholernie unikatowe, ale w ogóle nie są warte więcej niż zwykła kaseta. Są również nielegale, które stały się kultowe. Lubię nielegale też dlatego, że to jest czasami namacalny kawałek historii jakiegoś składu. Często okładki do tych kaset cięli sami muzycy, zdarzało mi się, że szedłem z takim materiałem do artysty, a on żartował – popatrzcie, jak to krzywo pociąłem! To jest naprawdę super sprawa, że te 20 lat temu ktoś to własnoręcznie kleił. Trzymasz w ręku kawałek historii. Czasami są takie rzeczy, że te nielegale były nagrywane na kasetach innych zespołów – wyciągasz kasetę a tam Perfect! Bywały też takie nielegale, które były naprawdę profesjonalnie wykonane, z nadrukiem na kasetach, z wydrukowanymi okładkami. Takie kasety wydawało się po 200-500 egzemplarzy. Ile z tych dwustu mogło przetrwać do dzisiaj? Są nawet takie kasety, o których krążą legendy, a nikt ich nawet nie ma. Albo ktoś ściemniał, albo nie przetrwały one czasu.
Wydawnictwa pirackie – dziki zachód nad Wisłą
Jak już pisałem w swoim artykule o kasetach magnetofonowych – kaseta jest ojcem piractwa. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, jak młode jest prawo autorskie w naszym kraju. Dopiero w 1997 roku uchwalono ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Do tego czasu przemysł fonograficzny w Polsce był prawdziwym dzikim zachodem. Najlepszym odzwierciedleniem sytuacji były pirackie wytwórnie, wydające muzykę bez wiedzy artystów. Licencja? Na co to komu. Naklejki ZAiKS można było kupić w rolkach po kilkanaście/kilkadziesiąt groszy za sztukę. Z tamtych czasów pochodzą bardzo ciekawe wydawnictwa kasetowe – jak nietrudno się domyślić, niekoniecznie wydawane za zgodą autora. Różniły się one od „nielegali ” tym, że wykorzystywały one lukę w prawie, a artysta nie miał z tego przychodu. Grędziu ma w swojej kolekcji również takie wydawnictwa. Czasami, kiedy wrzuca ich zdjęcie na swój fanpage Rap Tapes by Grędziu, wybucha dyskusja o pirackich wydawnictwach. – Niektórzy kolekcjonerzy mają zajawki na takie właśnie kasety. One nie są prawie nic warte, można je kupić za kilka złotych. Oczywiście piracono głównie amerykańskie składy. Zbieram te wydawnictwa jako ciekawostki, nie mam ich dużo. Porównuję wydawnictwo oryginalne, dajmy na to ze Stanów Zjednoczonych z polskim – na przykład wydanym przez Takt. Pokazuję, jak Takt skracał okładki na przykład. Czasami na takich kasetach są różnice w druku, czasami nawet kolejność utworów się różni. Dla mnie to jest sentyment. W latach 90. rzadko można było kupić oryginalną kasetę z amerykańskim rapem. Kupowało się więc to, co było pod ręką. Wtedy nawet nie było świadomości, że to były wydawnictwa pirackie. – mówi Grędziu.
Ile może być warta kaseta?
Każdy kolekcjoner powie to samo – nośnik jest wart tyle, ile ktoś jest w stanie za niego zapłacić. Kiedyś, zgłębiając kolekcjonerów płyt winylowych, zauważyłem, że nośnik najdroższy nie zawsze jest dla kolekcjonera najcenniejszy. Na koniec zadałem więc Kubie kłopotliwe pytanie – jaka kaseta z jego kolekcji jest najdroższa, a jaka najcenniejsza?
– Kurczę, zaskoczyłeś mnie. Musiałbym chwilę nad tym pomyśleć. Mam bardzo dużo unikatowych i bardzo dużo sentymentalnych taśm. Trudno byłoby mi wskazać po jednej. Najwięcej zapłaciłem za kasetę Raekwon z Wu-Tang Clan, limitowana do 1000 sztuk. Szła do mnie ze Stanów, był to bardzo ładnie wydany boks. Aż mi cło za to dowalili! Patrząc na nasz rynek, najdroższy był chyba Mixtape DJ Jana Mariana, Sporo dałem również za nielegal Tymona – Szelma oraz za nielegal składu Wiele C.T. – Owoce Miasta ze Szczecina, do którego należał m.in. Łona i Webber. Trudno jest mi wskazać taśmę najbardziej sentymentalną. Na przykład dostałem unikatowe wydawnictwo od Druha Sławka – legendy kultury Hip Hop. Dostałem od niego takie rzeczy, że nawet bym się nie spodziewał, że istnieją. On też jest kolekcjonerem, jego kręcą bardziej winyle. Do niego ludzie wysyłali wtedy kasety, żeby puścił ich muzykę w radiu. Druh Sławek wysłał mi na przykład kasetę takiego składu jak Ein Killa Hertz – DJ 600 Volt, DJ Jan Marian i Tede. Kaseta ręcznie pisana, na jakiejś kurczę
Kobranocce czy czymś. Ta kaseta nigdy nie wyszła. W ogóle. Nawet nie ma tego w całości w internecie. Ona nie wyszła nawet z rąk artystów – oni tego nie wydawali nawet jako nielegal. Potem pytałem Tedego, Mariana i Volta czy to jest ich pismo. Napsiali, że to musiał być ktoś, kto był blisko składu. Nie jestem w stanie dojść, kto tę kasetę stworzył. To mógłby być przykład cennej dla mnie taśmy, ale tak jak mówię – mógłbym tak opowiadać o prawie każdej kasecie.
I oby więcej takich kolekcjonerów, jak Jakub Grędziu Gręda!
Sprawdzajcie jego fanpage www.facebook.pl/tapesgredziu
oraz kanał YouTube: