EP to jeden z najciekawszych formatów, bowiem definicja Extended Playa jest bardzo niejasna. Popularna „EPka” miała inne znaczenie w latach 60. XX wieku, inne ma obecnie – kiedy artysty nie ogranicza fizyczny nośnik. Co więc obecnie znaczy EP? Czy są jakieś ramy, które pozwalają nam oznaczyć dany zbiór utworów jako EPkę?
W ogólnodostępnych źródłach, szczególnie w polskim internecie jest mnóstwo szczątkowych informacji na ten temat. Słowniki terminologiczne z kolei podają definicje, które są już nieaktualne. Dlaczego są nieaktualne? Chociażby dlatego, że odwołują się do fizycznego nośnika, i to całkiem już antycznego, bo do płyty winylowej. Gdy spojrzeć na hasła wyszukiwane w internecie, okazuje się, że często nie rozumiemy nawet, skąd wzięła się „EPka”. Jak się okazuje, często szukamy haseł typu: „EPka po angielsku” (!!!) czy „EPka w rapie”, Podjąłem więc próbę uporządkowania i uaktualnienia tematu. Nie będzie to jednak naukowa próba semantyczna, a jedynie wprowadzenie do tematu, a więc związku, jaki zachodzi między Extended Playem, a przedmiotem, do którego się odnosi. Jednak żeby zrozumieć tę materię, trzeba się trochę cofnąć w czasie. Mniej-więcej do epoki winylowych płyt długogrających.
Co właściwie oznacza Extended Play?
Skrót EP pochodzi od angielskiego Extended Play. W tłumaczeniu oznacza to tyle, co płyta „wydłużona”. W języku polskim przyjęło się sformułowanie „maksisingiel”, które – żeby nie było zbyt łatwo, w terminologii angielskiej już w ogóle nie występuje (przynajmniej w słowniku Roya Shukera). EP została zaprezentowana szerokiej rzeszy odbiorców jako nowy standard w 1949 roku przez Radio Corporation of America (RCA), jako odpowiedź na Long Playa, zaprezentowanego ciut wcześniej przez Columbię. Był to początek epoki płyt drobnorowkowych, nowy standard w przemyśle muzycznym, dający ogromne możliwości. RCA zaprezentowało siedmiocalową płytę drobnorowkową w dwóch wariantach: Single Play, zawierający po jednym utworze na stronę (warto zaznaczyć, że obustronne nagrania również były wtedy nowinką), oraz Extended Play, zawierający po dwa utwory na stronę. Kolejną nowinką były inne prędkości odtwarzania – Columbia przyjęła standard 33 i 1/3 obrotu na minutę dla swojego Long Playa, RCA postawiło na 45 obrotów. Wcześniej przyjętym standardem było 78 obrotów dla płyt szelakowych. Mniejsza prędkość obrotowa pozwalała zapisać dłuższy materiał muzyczny.
Wojna prędkości – początki Extended Playa
Nowe standardy w branży oznaczały, że z biegiem czasu stare, technicznie gorsze standardy zostaną wyparte. Nowości w tych czasach było zresztą całe mnóstwo, płyta drobnorowkowa była o tyle zaawansowaną „konstrukcją”, że pozwalała na zapis sygnału stereofonicznego. Do zalet nośnika zaliczała się również większa dynamika, znacznie zmniejszony szum własny oraz większe pasmo przenoszenia. Marzenie każdego melomana lat 40!
Koniec lat 40. XX wieku to tak zwana „wojna prędkości„, brak zgody między dwoma gigantami przemysłu muzycznego zaowocowała spadkiem sprzedaży nośników. Nad zachwytem wobec nowego standardu, dominowała niepewność – która prędkość zostanie przyjęta przez branżę? EP, wprowadzony przez RCA miało być bowiem konkurentem dla LP Columbii (!!!). W pierwszym roku obecności na rynku sprzedano około 3 milionów Long Playów (dane za International History of the Recording Industry, Gronow Pekka, Saunio Ilpo). RCA w końcu uległo, wydając swój pierwszy Long Play, natomiast producenci gramofonów zaczęli wprowadzać sprzęt obsługujący obie prędkości. Kurz po wojnie opadł, a każdy z nośników drobnorowkowych przyjął się jako standard o innym przeznaczeniu.
Definicje EP – ograniczenie do analogu?
Co ciekawe, the Record Industry Association of America (RIAA), jedna z największych organizacji przyznających wyróżnienia, zlicza sprzedaż LP i EP jako jedną wartość. Jest to o tyle dziwne, że formaty te różnią się nawet rozmiarem – 7 cali vs 12 cali.
Źródło: RIAA
RIAA jako pierwsza dokonała również próby zdefiniowania Extended Playa. Według stowarzyszenia jest to album, który zawiera nie mniej niż trzy i nie więcej niż pięć utworów oraz średni czas trwania około 30 minut. Była to na tyle obszerna definicja (nie wspomina o nośniku), że korzysta się z niej również obecnie. Z małymi wyjątkami.
W zagranicznych słownikach muzycznych trudno było mi znaleźć termin EP. Możliwe, że nie sięgałem po właściwe tytuły. Polskie wydawnictwa na szczęście są tutaj trochę do przodu – wydany w 2000 roku Słownik Terminologii Muzyki Rozrywkowej, autorstwa Adama Wolańskiego już taką definicję posiada. Jest ona jednak nadal archaiczna i nadal wspomina o zamierzchłych już, winylowych czasach. Według Słownika Wolańskiego, EP to:
Analogowa płyta dźwiękowa w formie drobnorowkowanego, czarnego krążka o średnicy 17 centymetrów, zawierająca po obu stronach po dwa utwory muzyczne, do odczytania za pomocą gramofonu z prędkością 45 lub, rzadziej 33 i 1/3 obrotu na minutę.
To ciekawe, że Wolański wspomina, że EP z definicji jest analogowe, a nawet czarne! Tworzy to pewien problem. Problem ten trwa już ponad trzy dekady i nazywa się „nośniki inne, niż analogowe”. Bo czy EP nie może być wydany na płycie CD, albo w formie cyfrowej? A co z nośnikami analogowymi innymi, niż płyta winylowa? Na przykład kasety
magnetofonowe? EPki często były wykorzystywane jako narzędzie promocyjne. Wytwórnie wykorzystywały ten format do „odświeżenia” starego katalogu artysty, chodziło po prostu o wydojenie hitu do cna. A jak zachęcić kogoś, żeby kupił drugi raz to samo? Bonusiki. Przy reedycjach siedmiocalowych singli, często umieszczano więc dodatkowy materiał na płycie. Reedycje singli były więc EP?
Semantyczne problemy EPki
Przyjrzyjmy się więc współczesnym EPkom. Weźmy taki Carbon Based Anatomy grupy Cynic. Według anglojęzycznej Wikipedii, jest to EP. Tak również mówią o albumie dziennikarze, a więc można przypuszczać, że taka informacja znajdowała się w materiałach prasowych, z których korzystali. Polska Wikipedia idzie już w nieco bardziej dosłowne tłumaczenie – według tego źródła, Carbon Based Anatomy jest minialbumem. Dla ułatwienia, żadne źródło z którego korzystałem nie wyjaśnia, czym w ogóle minialbum jest. Mamy tutaj sześć utworów, o łącznej długości lekko ponad 23 minut. No ni w ząb nie pasuje do żadnej wyżej podanej definicji. Jeśli jeszcze dodać, że album został wydany w 2011 roku, głównie na płytach CD, to już w ogóle mamy problem. Fakt, istnieje również wydanie analogowe – z tym że na 10 calowej płycie.
Mamy więc do czynienia z Extended Playem, czy nie? Paul Masviedal, gitarzysta zespołu Cynic, w wywiadzie dla Prog Sphere w 2012 roku, zapytany czy kolejny (po Carbon Based Anatomy) album będzie EP czy LP, odpowiedział tak:
Dla mnie to mogą być dwie EPki połączone w jedno wydawnictwo, czy coś w tym rodzaju. Nie wiem. Dla mnie to tylko semantyka, ponieważ Carbon jest dla mnie pełnoprawną płytą, to jest minialbum. Więc jest to jedna z tych rzeczy, gdzie… kto wie! Wydaje mi się, że lubię skoncentrowane utwory muzyczne i nie chcę po prostu wstawiać na album 12 piosenek, ponieważ mamy je skomponowane lub mamy rozbudowane solówki. Chodzi po prostu o jakość w stosunku do ilości.
Zniesienie fizycznych ograniczeń EP
Nowe nośniki muzyczne znosiły fizyczne ograniczenia, z jakimi borykali się artyści, którzy wydawali EPki na płytach winylowych. Najciekawszym bodaj przykładem EP jest A Change of Seasons grupy Dream Theater. Mamy tutaj bowiem 5 utworów, czas trwania EPki wynosi 57 minut, z czego jeden tylko utwór trwa 23 minuty. Można więc uznać, że sam jeden niemal przekracza barierę 30 minut. Jest to bodaj najdłuższa kompozycja, która znalazła się na EPce (blednie jednak przy takim Octavarium). No i wszyscy członkowie Dream Theater jednogłośnie twierdzą, że to jest EP i basta.
To tylko dwa najbardziej wyraziste przykłady, wystarczy jednak przefiltrować zasoby Extended Playów na portalu Discogs, żeby zdać sobie sprawę, że nie są to wyjątkowe przypadki. Oczywiście jak każde źródło społecznościowe, Discogs jest obarczony pewnym błędem. Przytoczę pierwszy przykład z brzegu – wydana na kasecie kompaktowej (!!!) EP zespołu Gun Shy – The Long Dance. Kaseta. Siedem utworów. Czas trwania – około 21 minut.
Jak to więc jest z tym Extended Playem?
W dobie, kiedy wszystkie etapy produkcji muzyki odbywają się w pełni cyfrowo, nie mamy do czynienia z żadnym fizycznym nośnikiem. Nie istnieją więc ograniczenia, z którymi
borykali się artyści wydający w ubiegłym wieku. Zauważa to również Radosław Marcinkiewicz, twórca cyklu konferencji Unisono w Wielogłosie, doktor na Uniwersytecie Opolskim, który zajmuje się między innymi badaniem elementów ramowych dzieł fonograficznych. W swoim referacie pt. Trzy, pięć, osiem, nieskończoność… Wokół Octavarium Dream Theater, który ukazał się w publikacji pokonferencyjnej Unisono w Wielogłosie 3 pisze on, że obecnie o tym, czy album jest EPką decyduje raczej deklaracja artysty, niż sztywne ramy wyznaczone przez definicje.
Biorąc pod uwagę, jak bardzo złożone jest to zagadnienie, postanowiłem przyjrzeć się mu bardziej dogłębnie. Niniejszy artykuł jest ledwie wprowadzeniem do tematyki Extended Playa, szczególnie w dobie cyfrowej muzyki oraz odejścia od fizycznych nośników. Skontaktowałem się z dr. Radosławem Marcinkiewiczem, który swoją drogą udzielił mi wielu cennych rad gdy pisałem moją pracę licencjacką. Na kolejnym Unisonie przedstawię referat dotyczący Extended Playa właśnie, oraz problemów semantycznych, które wytworzył przez lata. O wszystkim będę informował na kanale Facebook Tonu Składowego. Do zobaczenia!
Aktualizacja – referat na temat EP:
Konferencja za mną, co prawda nie miałem tyle czasu na przygotowanie się, ile bym chciał, jednak doświadczenie wspominam bardzo pozytywnie. Zarejestrowałem swoje wystąpienie na temat epki, nagranie jest obecnie dostępne na moim kanale YouTube. Nagranie wystąpienia zatytułowanego Cyfrowa „czwórka” – o Extended Play w czasach streamingu